Η εξόρυξη της Πέτρας, το πελέκημα, το σκάλισμα και το χτίσιμό της γινόταν με μαεστρία από τους Θυμιανούσους τεχνίτες κατά την περίοδο της Γενουοκρατίας 1346 μ.Χ - 1566 μ.Χ και της Τουρκοκρατίας (1566 -1912) και σε κάθε βήμα της επεξεργασίας της πρωταγωνιστούσε και ένα συνάφι –αδελφάτο. Τα συνάφια ήταν αρχικά πέντε, των Πετροκόπων -Στενακούσων, των Πελεκάνων, των Χτιστών, των Σιδεράδων και των Καρφοπεταλωτάδων. Κάθε αδελφάτο είχε τον προστάτη άγιο του, η χάρη του οποίου εορταζόταν με μεγάλο πανηγύρι.
«Πετροκόποι» ή «Στενακούσοι»
Το συνάφι- αδελφάτο που ασχολούνταν με τη
εξόρυξη της πέτρας ονομάζεται «Πετροκόποι»
ή «Στενακούσοι».
Ήταν οι άνθρωποι που με γυμνά χέρια και
απλά εργαλεία πάλευαν να βγάλουν την πολύτιμη πέτρα στην επιφάνεια της γης.
Πήραν το όνομα τους πιθανόν από την περιοχή Στένακας (600μ. ΝΑ. του χωριού),
όπου πρωτοξεκίνησε η εξόρυξη της πέτρας. Άλλη εκδοχή είναι ότι πήραν το όνομά
τους από τους στεναγμούς τους κατά τη
διάρκεια του έργου τους. Άνθρωποι με βαθιά γνώση των μυστικών της πέτρας.
Έχουν ως ενορία τους τον Άγιο Ιωάννη και
γιορτάζουν στη χάρη του Αϊ-Γιαννιού του Φανιστή στις 24 Ιουνίου. Είναι ένα από
τα δύο συνάφια που ανέλαβαν να οργανώνουν το έθιμο της Μόστρας.
Πελεκητές-πελεκάνοι
Μόλις η πέτρα έβγαινε από τη γη, έπρεπε να
πάρει σχήμα και, ανάλογα με την ποιότητα της, να πελεκηθεί. Οι πελεκάνοι ήταν
λίγοι καθώς ήταν οι καλλιτέχνες της πέτρας. Ο καλός πελεκητής διάλεγε ο ίδιος
τις πέτρες που ήθελε να πελεκήσει πηγαίνοντας στις πελεκανιές. Διάλεγε - ανάλογα με το τι ήθελε να φτιάξει - την κατάλληλη πέτρα προσέχοντας τα νερά της
και το χρώμα της.
Οι πελεκητάδες είχαν προστάτιδά τους την Αγία Μαρίνα, και
γιορτάζουν τη χάρη της στις 17 Ιουλίου.
Για να χτίσουν το εκκλησάκι της
στην Λευκωνιά, έβαλαν όλη τους τη μαεστρία και αποτελεί ακόμα και σήμερα παράδειγμα δεξιοτεχνίας.
Συγχωνεύτηκαν με τους Πετροκόπους σε ένα συνάφι, τους Στενακούσους.
Το συνάφι των Χτιστών ή Χτιστάδων
Η πέτρα αφού πάρει σχήμα έπρεπε να
χτιστεί. Ένα ακόμα πολυπληθές συνάφι δημιουργείται και αποτελείται από
μαστόρους, βοηθούς, εργάτες, σοβατζήδες και ασπριστάδες.
Προστάτης άγιος τους ο Αϊ-Δημήτρης και
εορτάζουν τη χάρη του στις 26 Οκτωβρίου. Σήμερα λειτουργούν στο εκκλησάκι που
έχτισαν μετά το σεισμό του 1881. Έχουν λάβαρο την ελληνική σημαία με τον Αϊ-Δημήτρη
στο κέντρο της. Είναι το δεύτερο συνάφι που ασχολείται με τη Μόστρα.
Το συνάφι των Σιδεράδων
Οι σιδεράδες έφτιαχναν στηρίγματα
με σφυρίλατο σίδερο για να μπορεί να χτιστεί η πέτρα. Αφού έχτιζαν μια σειρά
πέτρες, τοποθετούσαν τα «κλειδιά», ένα κομμάτι σίδερο από μαντέμι και, έτσι, σταθεροποιούσαν
τον τοίχο. Μια άλλη δουλειά ήταν τα «μαπούνια». Ήταν σιδερένια κομμάτια που
έβαζαν στις μάσκες των πορτών για να κρέμονται τα πορτοπαράθυρα.
Οι σιδεράδες έκαναν κάθε εργαλείο
που χρησιμοποιούσαν οι πετροκόποι, οι πελεκητάδες και οι χτίστες. Λέγονταν και
«Αθίγκανοι» γιατί ήταν μόνιμα μαύροι από την κάπνα της φωτιάς.
Προστάτες τους ήταν οι Άγιοι Θεόδωροι. Εορτάζουν το
πρώτο Σάββατο των Νηστειών.
Το συνάφι των Καρφοπεταλωτάδων
Πρόκειται για παρακλάδι των
Σιδεράδων. Μάστορες που έφτιαχναν μικρά εργαλεία, καρφιά και πέταλα για τα
άλογα. Ήταν πολύ περήφανοι για το συνάφι τους.
Προστάτης τους Άγιος ήταν ο Αϊ-Γιώργης και είχαν χτίσει
εκκλησάκι στον Καρφά . Η περιοχή ήταν γνωστή για τα αμμόλουτρά της.
Σήμερα έχουν παραμείνει ενεργά το συνάφι των Πελεκάνων και των Χτιστάδων και έχουν ενσωματωθεί μέσα σε αυτά και τα υπόλοιπα συνάφια. Την Τυρινή Κυριακή ο Αη Γιάννης των Στενακούσων και ο Αη Δημήτρης των Χτιστάδων γεμίζει με ζωή και ενέργεια καθώς όλα τα συνάφια, οι Θυμιανούσοι και οι φίλοι της Μόστρας ξεκινούν την "Μόστρα" δηλαδή τον μεγάλο εορτασμό της νίκης των Θυμιανουσών επί των Πειρατών από εκεί.
